آثار شیخ مفیدابوعبدالله محمد بن محمد بن نعمان (۳۳۶ یا ۳۳۸-۴۱۳ ق) مشهور به شیخ مفید و ابن المعلم، متکلم و فقیه و از چهره‌های برجسته شیعه در جهان اسلام در قرن چهارم هجری قمری بود. شیخ مفید در کلیه فنون و علوم اسلامی تالیف و تصنیف دارد و تقریباً از همه موضوعات علمی و دینی سخن به میان آورده است. تالیفات او را تا ۲۰۰ جلد کتاب ذکر کرده‌اند. کتاب المقنعه در علم فقه، الارشاد در شرح‌حال امامان شیعه و اوائل المقالات در علم کلام از آثار معروف او به شمار می‌رود. ۱ - تعداد و توصیف آثار از نظر دیگرانشیخ طوسی در کتاب الفهرست بیست کتاب او را نام می‌برد، وی می‌نویسد: از جمله کتاب‌های او کتاب مقنعه در فقه، کتاب ارکان نیز در فقه، رساله‌ای در فقه که برای فرزندش نوشته و کامل نیست، کتاب الارشاد، کتاب الایضاح در امامت، کتاب الافصاح فی الامامة، کتاب نقض بر ابن عباد در امامت، کتاب نقض بر علی بن عیسی (رمانی) در امامت، کتاب نقض بر ابن قتیبه در حکایت و محکی، کتاب احکام اهل جمل، کتاب منیر در امامت، مسائل صاغانیه، مسائل جرجانیه، مسائل دینوریه، مسائل مازندرانیه، مسائل منثوره (پراکنده) قریب یکصد مسئله است، کتاب فصول از عیون و محاسن، کتاب احکام متعه و غیر اینها که در فهرست کتب وی ثبت است. و نیز کتاب مسئله کافیه در ابطال توبه خاطئه، کتاب الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة. ما تمام این کتاب‌ها را از وی استماع نمودیم. بعضی را با قرائت بر وی و برخی را که بارها بر او می‌خواندند و او می‌شنید، شنیده‌ایم. شیخ مفید در کلیه فنون و علوم اسلامی تالیف و تصنیف دارد و تقریباً از همه موضوعات علمی و دینی سخن به میان آورده و به تجزیه و تحلیل و نقض و ابرام و تخطئه و تصویب آنها پرداخته است. چنانکه از انبوه تالیفات پر ارزش او پیداست، اغلب آنها پاسخ سوالات گوناگون علمی بوده که از شهرها و کشورهای اسلامی از وی نموده‌اند، و ردّ عقاید و نظریات دانشمندان نامی عصر از فرقه‌های غیر شیعه بوده است. محدث حاج میرزا حسین نوری می‌نویسد: کمتر در کتب علمای شیعه که پس از وی آمده‌اند یافت می‌شود که از مسایل متعلق به امامت و ادله اثبات آن از کتاب و سنت از نظر درایت و روایت ولو با اشاره به آنها در کتاب‌های شیخ مفید مطلبی نباشد و ذلک فضل الله یؤتیه من یشاء. [۱]
محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۵۱۷.
ذهبی - که خود از بزرگان و علمای اهل سنت است. - از کتاب‌های این دانشمند شیعی با عبارت «تصانیف بدیعة و کثیرة» یاد می کند. ابن شهرآشوب در کتاب خویش ۵۲ کتاب را بر می شمارد و افزون بر آنچه شیخ طوسی و نجاشی ذکر کرده‌اند، از ۱۵ کتاب دیگر نام می‌برد بر این اساس، شمار کتاب‌های شیخ ۱۹۰ عنوان می‌شود. نجاشی ۱۷۱ جلد کتاب از تالیفات شیخ را ذکر کرده است. ۲ - اسامی آثار در موضوعات مختلفاسامی برخی از آثار شیخ مفید به این ترتیب است: ۲.۱ - فقه۱. المقنعه؛ ۲. الفرائض الشرعیه؛ ۳. احکام النساء. ۲.۲ - اصول۱. مختصر التذکرة بأصول الفقه. ۲.۳ - علوم قرآنی۱. الکلام فی دلائل القرآن؛ ۲. وجوه اعجاز القرآن؛ ۳. النصرة فی فضل القرآن؛ ۴. البیان فی تالیف القرآن. ۲.۴ - تاریخ۱. مسار الشیعه فی مختصر تواریخ الشریعه؛ ۲. الارشاد؛ ۳. الجمل. ۲.۵ - علم کلام و عقائد۱. اوائل المقالات؛ ۲. نقض فضیله المعتزله؛ ۳. الافصاح فی الامامة؛ ۴. الایضاح؛ ۵. الارکان. ۳ - پانویس۴ - منبع• سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «زندگی‌نامه شیخ مفید»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۸/۲۸. • عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، مقاله «مفید، محمد بن محمد»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۰۱/۱۷. • حیدریان، محمدرضا، فرهنگ کوثر ۱۳۷۹، شماره ۴۶، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۰۱/۱۷. • عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، مقاله «مفید، محمد بن محمد»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۰۱/۱۷. • دوانی، علی، درس‌هایی از مکتب اسلام، سال ۱، ش۳، (بهمن ۱۳۳۷)، ص۴۸-۵۶. |